Allerjik deri hastalıkları çok değişik klinik özellikler gösterebilir. Bunların çoğunda tanı koymada zorlanılmaz. Ancak nedeninin ortaya konulamaması durumunda tedaviler sadece bulguları baskılamaya yönelik olur ve allerji yapan madde ile karşılaşma sonrasında bulgular yenileyecektir. Allerjen maddeler vücuda dokunma, solunum ve besinlerle girerler. Dokunulan maddelerle olan allerjik dermatozlarda yama testi (Patch test) ile etken madde belirlenmeye çalışılır. Solunum ve gıda ile alınan allerjenlerle ilgili kanda yapılan testler kısıtlı bilgi verir. Etkenin netleştirilmesi için Prick test adı verilen delme testleri yapılır. Böylece belirlenen madde ya da maddelerden uzaklaşılması bulguların ortadan kalkmasını sağlayacaktır. Allerjen maddelerden uzaklaşılmasının mümkün olamadığı durumlarda aşılar ya da duyarsızlaştırma tedavileri uygulanır.
ALLERJİ TESTLERİ
Allerjik deri hastalıkları çok değişik klinik özellikler gösterebilir. Bunların çoğunda tanı koymada zorlanılmaz. Ancak nedeninin ortaya konulamaması durumunda tedaviler sadece bulguları baskılamaya yönelik olur ve allerji yapan madde ile karşılaşma sonrasında bulgular yenileyecektir. Allerjen maddeler vucuda dokunma, solunum ve besinlerle girerler. Dokunulan maddelerle olan allerjik dermatozlarda yama testi (Patch test) ile etken madde belirlenmeye çalışılır. Solunum ve gıda ile alınan allerjenlerle ilgili kanda yapılan testler kısıtlı bilgi verir. Etkenin netleştirilmesi için Prick test adı verilen delme testleri yapılır. Böylece belirlenen madde yada maddelerden uzaklaşılması bulguların ortadan kalkmasını sağlayacaktır. Allerjen maddelerden uzaklaşılmasının mümkün olamadığı durumlarda aşılar yada duyarsızlaştırma tedavileri uygulanır.
YAMA TESTİ (Patch Test)
Yama testinde; deri bütünlüğünün tam olduğu bir alana (genellikle sırt), kapalı koşullarda allerjen madde yada maddeler uygulanır. Belirli bir sure beklenerek (48-96 saat) herhangi bir reaksiyonun oluşup oluşmadığı değerlendirilir.
Test materyali olarak çok çeşitli allerjen maddeler bulunmaktadır, genellikle günlük uygulamada standart seriler kullanılır. Bu seriler insanlarda en çok allerji yapan maddelerden oluşturulmuştur. Ancak süpheli durumlar için yapılabilecek değişik seriler de bulunmaktadır (Kozmetik seri temizleyiciler, kuaför serisi, metaller, fırıncılar serisi, ilaç serileri,tekstil boyaları serileri vs)
Test yapıldığı günlerde allerji ilaçları, bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar ve kortizonlar kullanılmamalı, güneş banyosu veya yapay ışınlama (solarium) yapılmamalıdır.
Allerji testlerinin hamilelerde ve emzirme dönemlerinde yapılması önerilmez. Çocuklarda 5 yaş üzerinde yapılabilir. Yaz aylarında, sıcak ve nem test materyalinin çabuk emilmesini sağlayacağı için sırt bandı daha kısa süreler tutulabilir.
Yama testleri nasıl yapılır ? Test materyalleri yuvarlak çelik kutucuklar içine (Finn chambers) konarak sırtta herhangi bir lezyon olmayan alana yapıştırılır. 3. Gün bant açılarak alan değerlendirilir. Reaksiyonun şiddeti belirlenir. 4. Gün, 7. Gün ve gerekirse 10.gün yeniden değerlendirme yapılarak sonuç elde edilir. Test alanında ortaya çıkan kızarıklık, kabarıklık ve kabarcıklara göre reaksiyonun şiddetine karar verilir. Test boyunca tüm vücut banyosu ve şiddetli egzersiz yapılmamalıdır. Baş ve belden aşağı olan bölgeler yıkanabilir. Yama testi nadiren allerjik durumu arttırabilir.
Yama testleri hangi durumlarda yapılır?
- El ekzemaları
- Atopik Dermatit
- Nummular ekzema
- Seboreik dermatit (Yağlı ekzema)
- Staz dermatiti (Dolaşım sorunlarıyla oluşan ekzemalar)
- Allerjik kontakt dermatit (Temas dermatiti)
- Dizhidroz- Dizidrotik ekzema
- Likenifikasyon (deride kabalaşma durumları)
IŞIK – YAMA TESTİ (Foto – Patch Test)
Bazen deriye sürülen bir madde, ancak güneş ışını ile karşılaşınca, allerjik özellik göstererek allerjik reaksiyona yol açar. Böyle durumlarda güneş gören yerlerde kızarıklık, kabarcıklar ve kabartılar oluşur. (Fotoallerjik Kontakt Ekzema). Bu durumda allerjen maddeyi belirlemek için hem madde hem ışık vererek test etmek gerekir. Işık-yama testinde yama testindeki gibi, maddeler çift sıra olacak şekilde sırta uygulanır, 24 saat sonra bir sırası açılarak ultraviyole ışığı verilir. 24 ve 48. saatlerde değerlendirilir.
ATOPİ YAMA TESTİ
Atopik dermatit adı verilen, genetik olarak gelişen allerjik deri hastalığı bebeklik çağlarında yanaklarda kızarıklıklarla başlar. Bu tabloda aeorallerjenler (Havada bulunan, solunum yoluyla alınan allerjenler) şikayetlerin artışına neden olmaktadır. Allerjenin belirlenmesi ile bu maddelerden uzak kalmak tedavinin bir parçasıdır. Bu testler deri belirtilerinin azaldığı ve geçtiği dönemlerde yapılır. Alevlenmelerden en az 3 hafta sonra yapılmalıdır. Yama testi tekniği ile yapılan testte 48-72 saat sonra değerlendirme yapılır.
İĞNELEME TESTİ (Prick Test)
Bu testte ön kol iç yüzüne allerjenler 3.5 cm aralarla damlatılır. Bu noktalar özel bir lansetle kanatmadan delinir. Negatif kontrol olarak serum fizyolojik, pozitif kontrol olarak histamin damlatılır. 15 dakika sonra allerjen damlaları silinir. 15-20. dakikalarda değerlendirilir. büyük lezyonlar pozitif kabul edilir. Dermografismus varsa değerlendirilemez.
Öncesinde kaşıntı ilaçları (Antihistaminikler) kesilir. Prick testlerde yama testi gibi standart bir seri yoktur. Doğal kauçuk lateksi ekstresi ile iğne testi ve yama testi ile birlikte rutin önerilmektedir. Tropikal meyveler doğal lateks ile çapraz reaksiyon verirler; Avokado, muz, kestane, kivi, papaya, patates, şeftali gibi.
DİĞER İĞNELEME YÖNTEMLERİ
İğne-İğneleme Testi; Taze yiyecekler ve meyveler içindir. Taze yiyeceklere iğne batırılır sonra da deriye batırılır. Ticari yiyecek allergenlerine göre üstündür.
Kazıma Testi; Standardize edilmemiş allerjenler içindir. 5mm boyunca kazıma kanatmadan yapılır. (Sırt veya kol) Toz allerjen ve serum fizyolojik kazıma yeri üzerinde karıştırılır.
Kazıma-Çukurcuk Testi; Kazıma yerine direk olarak sebze veya meyve uygulanır, üstü finn chamber ile örtülür.
EK TESTLER
DERİ SOYMA TESTİ; Deride selofan bantın 8-12 kez yapıştırılıp çıkarılmasıyla, deri tahriş edildikten sonra allerjen ile test yapılarak, deriye iyi geçmeyen maddeleri test etmede kullanılır.
AÇIK TEST; Hastanın şüphelendiği maddeler uygun şekilde hazırlanarak ön kola belirli bir alana uygulanır ve kapatılmaz. Yama testi gibi değerlendirilir. Olumsuz çıktığı zaman allerjeni dışlamaya yetmez.
YARI AÇIK TEST; Sırtta uygun alana madde sürülüp kuruduktan sonra küçük delikleri olan örtü ile kapatılarak uygulanır.
TETİKLEME TESTİ; Allerjen ağız yoluyla verilerek şikayetlerin artışı izlenir. Esas olarak el ekzemalarında yapılır. Nikel bu yollla en sık test edilen maddedir.
TEST EDİLEN ALLERJENLER
Hava kaynaklı çevresel allerjenler: (Ev tozu akarı, kedi köpek vs hayvan tüyleri, ev böcekleri, küfler, polenler ;ağaç, saman, tahıl, otlar)
Yiyecek allerjenleri: (Yiyeceklerle uğraşanlarda iğne testi önemlidir)
Doğal Lateks, kauçuk…..
SİSTEMİK İLAÇ TESTİ
İlaç döküntüsüne yol açan ağızdan yada enjeksiyon yoluyla alınan ilaçların test edilmesinde ilaç kesildikten bir sure sonra yeniden verilerek reaksiyonun yenilemesi kontrol edilir. Buna provokasyon testi denmektedir.
Bu amaçla daha yaygın olarak kullanılan; Yama testidir. İlaç erupsiyonu iyileştikten sonra 6 hafta- 6 ay sonra ve immunsupresif ilaçların (kortizon vd) kestikten 1 ay sonra yapılır. Pür aktif ürün ve taşıyıcıdan test materyali kuralına uygun biçimde hazırlanır. Uygulama yapıldıktan 20 dakika sonra kontrol edilir. 2.-4. ve 7. günlerde değerlendirilir.
Fiks ilaç erupsiyonlarında yama testi hem normal deriye hem de önceki reaksiyonunun lekeli alanına yapılır (Yerel hafıza). Kapsüllerin jel paket kısımları da test edilmelidir.
KAYNAKLAR
Lachapelle J. – M. Maibach H. Patch Testing and Prick Testing , 2009
WahlbergJ.E. Elsner P. Kanerva L. Maibach H.I Yama Testi Pozitif Reaksiyonlarının Yönetimi . 2010
Zuberbier T. Grattan C. Maurer M. Urticaria and Angioederma. 2010
Litt J.Z. Litt’s Pocketbook of Drug Eruptions and İnteractions. 2004
Williams H.C. Atopic Dermatitis the Epidemiology, Causes and Prevention of Atopic Eczema. 2000