Akne hormonal bir sorundur; Akne oluşumunda en önemli faktörler hormonlardır. Ancak akne gelişimi için mutlaka bazı hormonların aşırı olması gerekmez, genetik olarak kişinin yağ bezleri hormonlara aşırı cevap veriyorsa akne gelişir. Birçok hormon özellikle testesteron, yağ bezlerinden yağ (sebum) yapımını sağlar. Yağ yapımı fazla olunca yağ bezi kanalına fazla yağ verilir. Kanalın deriye açılan ağzı genişleyerek ya küçük kabartı şeklinde ya da siyah noktalar şeklinde (komedon) görüntü verir. Bol yağ yapılınca P.acnes adı verilen bir bakteri üremeye başlar, sebumu değişime uğratır, serbest yağ asitleri açığa çıkar, bu da bakteri için ideal üreme ortamı oluşturur. Bakteri sürekli ürer ve olaylar birbirini arttırarak devam eder. Zamanla aşırı sebum kanalı patlatır, aknenin papül ve püstül adı verilen lezyonları oluşur. Yağlı derili kişilerde yağ bezleri büyük, porları geniştir.
Kozmetikler de akne yapabilir; Bazı kozmetikler yağlı materyal içerir bunlar komedonları oluştururlar (komedojenik ürünler). Ürünlerdeki ya baz maddeler ya da yayıcı maddeler komedojenik etki yapar, bunlar sivilceye dönüşür.
Akne ve Stres; Stres durumlarında böbrek üstü bezlerinden androgen hormonlar uyarılır ve adrenalin (stres hormonu) salınır. Böylece kalp hızı artar, yağ bezleri uyarılır, yağ yapımı artar ve akne alevlenir.Akne tedavisinin yanı sıra anti-stres masaj, yoga, spor, meditasyon gibi gevşeme ve rahatlama yöntemleri de uygulanmalıdır.
Akne her yaşta görülebilir; Akne bebeklik döneminde anneden geçen hormonlar nedeniyle oluşabilmektedir. Doğumdan hemen sonra bebeğin yanaklarında küçük kırmızılıklar olarak belirlenir, kısa sürelidir ve çoğu zaman tedavi gerekmeden geçer. Buluğ çağında cinsel hormonların yapımı başlayınca yeniden gelişir, Herkeste birkaç akne lezyonu mutlaka gelişecektir. Ancak bazı kişilerde hastalık noktasına taşınır. 20’li yıllar boyunca sürebilir. Bir başka deyişle hormonal aktivite süresince devam eder. Genellikle yüz, gövde ve sırtın üst kısımlarında yerleşir. Ancak çok şiddetli olduğunda bacaklara kadar inebilir.
Bazen orta yaşlarda da hormonal sorunlar yaşandığında ortaya çıkabilir. (Akne tarda)
Güneş ışınları çoğu zaman akneye iyi geldiği halde bazı kişilerde güneşe bağlı akne gelişebilir.
Kortizon, antidepresanlar gibi birçok ilaç da akneye neden olabilmektedir.
Komedon Yapan (Komedojenik) ve Akne Oluşturan Ürünler;
Ürün kullanıldıktan sonra 2-3 gün içinde sivilce çıkışı komedojenik etki değildir, akne oluşturan reaksiyondur, yani folliküldeki yangıya bağlıdır. Bazen yoğun yüz masajı ile de olur. Ekstraksiyon (sivilce sıkma olayı) ve mumlu ürünler de akne gelişimine neden olur.
Akneye eğilimli deride follikülü tahriş edici ürünler de kullanılmamalıdır. Kokulu esansiyel yağlar ve doğal yağlar bu tip ürünlerdir. Kullanılan yağlı pomadlarla veya yağlı saç ürünleriyle pomat aknesi oluşabilir. Balmumu tipinde, yoğun koyu katı ve yapışkan ürünler kullanılmamalıdır.
Akne elle tahrişe uğratıldığında, porlara uyarı, yeni lezyonların çıkışına neden olur, iz bırakma riski artar. Ayrıca mikroplu ellerle aşırı tahriş menenjite kadar gidebilen infeksiyonlara neden olur.
Özetle ürün komedon veya akne yapıyorsa kullanılmamalı, sivilceler sıkılarak tahriş edilmemelidir.
Komedojenik Maddeler;
Zeytinyağı, Kakao yağı, Katran, Oleik asit, Isopropil isostearat, Isopropil palmitat, Lanolik asit, Hindistan cevizi yağı, Üzüm çekirdeği yağı, Susam yağı, Tokoferol, D ve C kırmızı pigmentler, Oktildodeckanol, Laurik asit, Sorbitan oleat, Lauril alkol, Gliserin stearate, Lanolin, Ayçiçek yağı, Avokado yağı, Mineral yağlar aknenin en basit lezyonu olan halk arasında siyah nokta olarak isimlendirilen “Komedon” lara neden olabilmektedir.
Aknede Diyet; Aknede beslenme çok sorulan bir noktadır ve bu konuda bilinenlerin çoğu yanlıştır. Bugün için bilimsel veriler şunlardır;
1. Yüksek glisemik indeksli gıdalar tüketilmemelidir. Bir başka deyişle şekerli ve pankreastan insülin salgılatan gıdaların tüketimi azaltılmalıdır.
2. Yüksek iyotlu yiyeceklerle beslenilmemelidir. Japon ve çin mutfağı ağırlikli (sushi,sea weed,algae ekstreleri) beslenme önerilmemektedir.
3. Hamile inek sütlerive aşırı süt tüketimi içerdiği büyüme faktörleri nedeniyle aknede kötüleşme ye neden olabilmektedir.
Günlük ürünlerden akneyi arttırdığı ile ilgili bir şüphe edilen gıda varsa 3-4 hafta kesilip, izlenmeli değişim yoksa yiyecek yeniden diyete eklenmelidir.
Aknede Makyaj;
• Mineral makyaj malzemeleri, toz pudra ve allıklar tercih edilmelidir.
• Allıklarda DC kırmızısı adı ile bilinen boyalar olmamalıdır.
• Süspansiyon formunda fondotenler kullanılabilir. Bunlar hızlı kururlar, şişede ayrışırlar bu nedenle kullanmadan önce çalkalanmalıdırlar.
Günlük akne bakımı;
Sabah: Köpüren bir temizleyici ile (serin suyla) yüz yıkanır. Düşük pH’lı tonikler uygulanır. (Salisilik asitli olabilir) Yağsız, nonkomedogenik güneş koruyucu ve nemlendirici kullanılabilir.
Akşam: Likid, süt temizleyici (nonkomedogenik olmalı) ile makyaj temizlenir. Gerekirse sabah kullanılan köpüren bir temizleyici de uygulanabilir. Temizlikten sonra alkollu yada alkolsüz bir tonik kullanılır. Önerilen akne ilaçları odaksal veya alansal olarak uygulanır. Yağsız bir nemlendirici ve yağsız göz nemlendiricisi uygulanır.
Aknede doğru tedavinin yanısıra uygun ev ürünleri kullanılmalı ve belirli aralarla profesyonel bakım yapılmalıdır. Profesyonel akne bakımlarında öncelikle enzimatik ve mekanik olarak derin bir temizlik yapılır. Galvanik akım (iyontoforez) ile uygulanan ürünlerin follikülde derine inmesi sağlanır.
Soğuk buhar verilerek sebum yumuşatıldıktan sonra gerekiyorsa soyucular uygulanır ve / veya açık komedonlar, komedon ekstraktörü kullanılarak dikkatle temizlenir ve alkali ürünlerle kabuklanmalar giderilir. Ardından antiseptik (benzoil peroksit ve soothing serum) uygulanarak bakım sonu atakları engellenir. Ekstraksiyondan sonra akne serumu yüksek frekanslı akım ile uygulanır. Bu uygulama ile şişlikler ve bakteri sayısı azaltılır.
Nokta masajı ile relaksasyon sağlandıktan sonra, inflamatuar / yangısı fazla olan aknede ELOS teknolojili lazer veya LED ışığı uygulandığında esas etkinlik sağlanabilir.
Antibakteriel, sulfur içeren, yağlanma karşıtı maske uygulamasıyla derinin yağ oranı azaltılarak yeni lezyon çıkışı minimize edilir.
Hassas ve tahriş olmuş deride ise soothing jel tipte maske (papatya, aloe,yeşil çay,meyan kökü içerikli) uygulanır. Kızarıklıklar bu yolla azaltılır, deri yağsız şekilde nemlendirilir.
İnflamatuar lezyonlar azınlıkta, leke ve izler ön planda olduğunda ise dermaroller veya dermapen uygulamaları ile İnflamatuar lezyonlar azınlıkta, leke ve izler ön planda olduğunda ise dermaroller veya dermapen uygulamaları ile kombine edilen bakımlarda daha başarılı sonuçlar elde edilir.
Tedavi bitirilmeden önce,yağsız nonkomedojenik bir nemlendirici ve güneş koruyucu kullanılır.
Akne tedavisine destekleyici olarak özellikle çok şiddetli ve bilinen tedavi yöntemlerine yanıtsız olgularda akupunktur tedavisi de uygulanabilir.
Tedaviden 2-4 saat sonra makyaj yapılabilir. Bakımlar akne şiddetine göre 2-6 haftada bir yapılmalıdır.
Noninflamatuar Aknede Kişisel Bakım;
SABAH: Amonyum lauril sulfat içeren yumuşak bir temizleyici ile (köpüren) yüz yıkanır ve oda sıcaklığında su ile durulanır.
Yüze alkolik olmayan bir tonik uygulanır, nemlendirici etkisi olanlar tercih edilir.
Ph 3,5 olan %8-10’luk Alfa Hidroksi Asit içeren jel çok az miktarda, hafif bir masajla deriye uygulanır.
Nonkomedogenik yağsız güneş koruyucu uygulanır.
Gerekirse göz kremi de uygulanabilir. Ancak nonkomedogenik ve yağsız olmalıdır.
Makyaj ürünleri de nonkomedojenik ve yağsız olmalıdır.
AKŞAM: Temizleme sütü ile hafif masaj yaparak yüz temizlenir, makyaj çıkarılır. Gerekirse köpüren bir temizleyici ile de yıkanır. Tonikten sonra alfa hidroksi asitli ürünler uygulanır. İnflamasyonlu (yangısal, kızarık ve püylü) bir lezyon varsa kurutucu bir ilaç uygulanır. Nonkomedogenik nemlendirici uygulanır. 2-4 haftada bir düzenli profesyonel bakım ile tedavi sürdürülür.
Allerjik Kişide Akne Bakımı:
Köpüren hafif bir temizleyici (hassas) ile deri temizlenir. Akne ürünleri düşük konsantrasyonlu (Benzoil peroksit-BP- %2,5’luk) kullanılır, kısa temas süresi uygulanır , 1 saat sonra yıkanır. BP yerine (allerji varsa) salisilik asitli jel de kullanılabilir. Akne hafifse Alfa Hidroksi Asit jel de kullanılabilir.
Ürünlerin pH’ları düşük yada yüksek olmamalıdır. Kokusuz ürünler kullanılmalıdır.
Hassas Deride, Aşırı Kızarıklık Olan Durumlarda Akne Bakımı;
Fazla eksfoliasyon ve uyarıcı deri ürünleri deriyi duyarlı hale getirir. Duyarlı derinin bariyer fonksiyonu bozuktur ve irritan maddelere karşı dayanıksızdır, yanma, batma ve kaşıntılar oluşabilir, deri kızarık ve pullanmış görülür.
Açık tenli bireyler daha ince ve daha duyarlı bir deriye sahiptir. İnce deride kan damarları ve sinir uçları daha yüzeyseldir. Kan damarları yüzeye yakın olduğu için kolayca kızarıklık gelişir.
Güneşe, sıcağa ve soğuğa duyarlılık fazladır. Bariyer lipidler yetersizdir, dolayısıyla derinin bariyer fonksiyonu bozuktur. İrritanların deriye girmeleri daha kolay olur. İrritanlar deride yangı ve kızarıklık yaparlar. Bariyer fonksiyon hasarı, derinin su kaybını arttırır; kuruluk, pullanma, kaşıntı ve batma meydana gelir.
Orta Yaş Aknesinde (Akne Tarda) Bakım;
• Kullanılan tüm ürünler nonkomedogenik olmalıdır. Anti-aging (yaşlanma karşıtı) ürünler emolient içerik bakımından zengindir, bunlar yağlı deride sorun yaratır.
• Alfa hidroksi asitli ürünler jel formunda kullanılabilir.
• Su bazlı serum şeklinde antioksidanlar ve peptidler uygulanabilir.
• İdeal olan, köpüren ve yıkanan (durulanan) temizleyiciler kullanılmasıdır.
• Günde 2 kez yüz yıkanmalıdır.
• Makyaj, temizleme sütleri ile çıkarılmalıdır.
Aknede kirlilik değil yağlılık tedavi edilir ve deri temizliği çok önem taşır. Doğru tedavi kadar, uygun günlük bakımlar ve profesyonel temizleme de önem taşımaktadır. Bakım yapılmazsa yüz derisi tahriş olacaktır dolayısıyla deri bakımı programları ritüelleştirilmelidir.
Aknede ‘Peeling’ ‘Soyma’ İşlemi;
İnflamatuar yangısal aknede peeling uygulanmaz. Ancak çok kızarık olmayan komedonu yoğun, akne izleri olan hastalarda yüzeysel peeling fayda sağlayacaktır. %30’un üstünde konsantrasyon kullanılmaz. Öncesinde %8-10’luk alfa hidroksi asitli jeller günlük uygulama amaçlı 3-10 gün boyunca verilir. Bu tip aknede peeling hem tekstürü hem de lekelenmeyi düzenleyecektir.
KAYNAKLAR
Lees Mark. The Skin Care Answer Book. 2011
Shai Avi, Maibach Howard. Handbook of Cosmetic Skin Care. 2009
Milady’s Skin Care and Cosmetic Ingredients Dictonary. 2010